Tegenwoordig spreekt men vaak van ‘een leven lang leren‘. Leren houdt niet op na je studie. Ook op de werkvloer zul je nog regelmatig een cursusje doen en je moet actief de ontwikkelingen bijhouden om ook op je zestigste nog goed inzetbaar te zijn voor je bedrijf. Met mijn 27e verjaardag ben ik tot de conclusie gekomen dat een leven lang leren ook van toepassing is op persoonlijke ontwikkeling.
Als we kijken naar de transitie die mensen doormaken in hun ontwikkeling van babies naar jongeren, volwassenen en tenslotte bejaarden, dan zien we dat er altijd reden is tot stress en onbalans. Daarbij doel ik op een balans tussen afhankelijkheid en onafhankelijkheid. Deze balans bepaald of iemand zich gelukkig voelt, of in crisis. Die crisis geeft eigenlijk aan dat er een wens is om de situatie zodanig te veranderen dat er een nieuwe balans gevonden wordt.
De ontwikkeling van persoonlijkheid bij kinderen
(uit de ontwikkelings psychologie)
Als babietjes geboren worden zijn ze volledig afhankelijk van hun ouders. Hun hersenen zijn nog niet helemaal ontwikkeld en hun lichaam hebben ze nog niet onder controle. Als de ouders niet voor ze zorgen gaan ze dood. We beginnen dus in een staat van totale afhankelijkheid.
Peuterpuberteit – zo rond de 2 jaar worden peuters steeds meer zelfstandig en uiten dat door hun grenzen te verkennen en hun ouders zo te terroriseren (niet alle pubers zijn even erg). De peuter puberteit volgt op de anale fase: in deze fase leert het kind zijn darmen onder controle te krijgen en dat hij er zelf voor kan zorgen dat hij niet ´zomaar´ nat en vies wordt. Dit is een mijlpaal in de onafhankelijkheid, met als gevolg het zoeken naar nog meer grenzen. Het kind heeft geleerd: hey, ik ben een onafhankelijk persoon en ik kan controle hebben over wat met mij gebeurt! Welkom in de peuterpuberteit, de "Ik-ben-2-dus-Ik-zeg-Nee fase" en de wereld van de "terrible two’s".
De fallische fase – van het 3e tot 6e levensjaar ontdekken kinderen hun genitaliën en het verschil tussen jongens en meisjes. Jung (1875 – 1961) introduceerde het Oedipus complex als verklaring van wat er in deze periode gebeurt: jongetjes worden verliefd op hun moeder en zien hun vader als rivalen en voor meisjes geldt het omgekeerde. Daarmee creeeren ze een groot intern conflict, want de ouders moeten ook nogsteeds voor het kind zorgen. Om deze crisis op te lossen nemen ze de vader (of moeder) vervolgens als rolmodel. Zo sla je een hoop vliegen in 1 klap: papa wordt niet boos, mama gaat je ook lief vinden en als extraatje voor de ouders (en de algehele evolutie van de menselijke soort) neemt het kind de normen, waarden en het leefpatroon van de ouders over. Dit alles zou bovendien moeten hebben geleid tot de ontwikkeling van een geweten, waardoor het kind ook weer een stap dichter bij onafhankelijkheid is: het kan nu zelfstandig nadenken over goed en kwaad.
Na deze fase is het kind veel sterker op de wereld om zich heen gericht. Vriendjes worden steeds belangrijker (aangezien papa en mama al getrouwd zijn) en het kind steeds onafhankelijker. Maar ook in deze fase is het kind nog erg afhankelijk van de ouders: het kan bijvoorbeeld nog niet koken en heeft hulp en leiding van de ouders nodig.
Puberteit en jong volwassenen
De puberteit – Meisjes puberen in de leeftijd van 9 tot 14 jaar, jongens tussen hun 10e en 17e. Ik dacht vroeger dat puberteit gewoon een labeltje was dat volwassenen gebruikten om aan te geven dat het niet hun schuld was (zij bepaalden de opvoeding) dat hun kind zo opstandig en dwars was, niet wou deugen of luisteren. In deze fase worden jongeren namelijk lichamelijk en psychisch steeds volwassener. Bewustwording en persoonlijkheids vorming vindt plaats, waardoor naar de ouders luisteren steeds minder vanzelfsprekend wordt. Jongeren kunnen ook steeds meer voor zichzelf zorgen: eten kopen en klaarmaken is geen probleem. Financieel zijn ze echter nog wel afhankelijk van de ouders, aangezien ze nog (nauwelijks) mogen werken. De toegenomen onafhankelijkeheid wordt niet altijd door de ouders erkend, en het is frustrerend om steeds te moeten toegeven dat je toch afhankelijk van je ouders bent, ook al denk je nu onafhankelijk. Gevolgen zijn onzekerheid, frustratie en mogelijk conflict met ouders en de omgeving.
Op de middelbare school – Ik dacht vroeger dat je volwassen werd in je puberteit, maar eigenlijk gebeurt dat dus pas daarna. Men zegt ook wel dat jongeren tegenwoordig steeds later volwassen worden, maar volgens mij is dat perceptie. In elk geval volgen na de puberteit nog enkele jaren op de middelbare school, waarin de onbalans tussen zelfstandigheid en onzelfstandigheid steeds groter worden. Vrienden worden steeds belangrijker en de behoefte aan volwassen sexuele relaties ook. Jongeren zijn op zoek naar hun identiteit binnen de groep, en naar de liefde van hun leven. Ouders stellen echter nog steeds de regels en die hebben liever niet dat er aan sex gedaan wordt of dat de kinderen alsmaar buitenshuis rondhangen. Op school wordt verwacht dat er naar een examen toe gewerkt wordt, en dat er dus vleitig gepresteerd wordt. Deze jong volwassenen zijn vaak nog steeds afhankelijk van hun ouders voor onderdak. Wel is er meer financiele vrijheid door bijbaantjes en zakgeld.
Op de universiteit of HBO - Na de middelbare school volgen enkele jaren studie. Een grote stap naar zelfstandigheid wordt gemaakt door uit huis te gaan, maar financieel blijft de jongere afhankelijk van ouders en studiebeurzen. Omdat de studie vaak vrijer is ingericht kan er ook meer vrijheid genomen worden, en veel jongeren zullen zich dus beter in balans voelen omdat ze hun sociale positie eindelijk vrijelijk kunnen bepalen. Toch blijft er een hoop onzekerheid, want de universiteit blijft een ‘veilige’ dummy situatie: je bent zeker van inkomen, je resultaten hebben voor niemand gevolgen behalve voor jezelf. Maar wat gaat het opleveren in de toekomst? Heb je de juiste studiekeuze gemaakt en kun je later een baan vinden en financieel onafhankelijk worden? Deze onzekerheid en sociale onzekerheid (nog geen vaste partner) zorgen toch weer voor een hoop onbalans.
Quarterlife crisis - Zo rond de 25e levensjaar is de jongere dan eindelijk afgestudeert en kan het beginnen aan een baan. De financiele vrijheid die dat oplevert maakt het ook mogelijk om de laatste vrijheid te verwerven: een eigen huis kopen en voor een gezin zorgen. Maar, is dit wel de baan die je wou? Tot nu toe was het doel het behalen van een papiertje en financiele vrijheid, maar nu dat berijkt is, moet de baan inhoudelijk ook wel aansluiten op iemands wensen en idealen. Tijd dus voor zelfreflectie en persoonlijk ontwikkeling, maar ook voor dat huis en gezin. Maar wacht eens, dat zorgt weer voor een hoop vrijheid beperkende verantwoordelijkheden!
Dertigers dilemma – dus ja hoor, de volgende crisis heeft zich alweer aangediend. Met maar een paar jaar werk ervaring, en terwijl de quarterlife crisis nauwelijks is opgelost moet er over een hoop zaken besloten worden in een steeds complexere context: houd ik deze baan? Deze vriendin? Dit huis? Ben ik er gelukkig mee? Doe ik het er maar mee? Moet ik voor mezelf beginnen? Kan ik dat, heb ik de benodigde ervaring? We werden steeds onafhankelijker, maar nu worden we weer steeds afhankelijker en dat door onze eigen keuzes. Dat maakt het dilemma: we creeeren ons eigen probleem. Financieel zijn we zowel afhankelijk als onafhankelijk: we hebben geld en daarom inkomsten, maar als we de baan verliezen, dan ook het geld. Je moet dus strategisch besluiten wat je doet. Voor jezelf beginnen is waarschijnlijk nog geen optie, want je hebt geen werkervaring. Je bent dus afhankelijk van je werk en collega’s om die ervaring op te doen. Waarschijnlijk wil je een relatie, maar ook daarmee geef je onafhankelijkheid op.
Eindelijk volwassen
Een moment van geluk - Laten we aannemen dat met een aantal keer job hoppen en verschillende relaties je in een situatie belandt waar je eindelijk balans hebt gevonden in je leven: leuk werk, lieve partner, wolken van kinderen die opgroeien als kool. Een moment dus van rust. Maar hoe snel berijk je dat? Ik kan me voorstellen dat daar ook wel een jaar of tien overheen gaan. Dus je bent al een jaar of 40 als je dit berijkt. Tijd dus voor een…
midlife crisis – Deze crisis komt vaak voor rond de 46e levensjaar, maar op wikipedia staat dat het tussen de 30e (lijkt mij het dertigersdilemma) en 60e kan komen (daar heb ik ook nog wel een benaming voor). Mannen zitten overigens 3–10 jaar in deze crisis en vrouwen 2–5 jaar. De oorzaak van deze crisis is het besef dat je steeds ouder wordt, en nog niet al je doelen berijkt hebt. De dood komt steeds dichterbij en de noodzaak het roer radicaal om te gooien (mits je die doelen alsnog wil berijken) wordt dus steeds groter. De gevolgen zijn bekend: scheiden, baan opzeggen, emigreren of toch eindelijk die motor. Het mooie is dat je in deze levensfase vaak wel de mogelijkheid hebt om deze keuzes te maken. Als je wil kun je financieel onafhankelijk zijn (je bent een expert in je vakgebied en kunt overal aan de slag of voor jezelf beginnen) en sociaal onafhankelijk (je partner bepaalt jou niet, maar wel je geluk; je kinderen zijn groot; je vrienden blijven je steunen). Eindelijk kun je zelf balans aanbrengen in je afhankelijkheid en onafhankelijkheid.
Het pensioengat – Je bent nu een jaar of 60 en pensioen komt toch wel heel dichtbij. Iets waar je naar uitkijkt, of tegenopziet. Misschien ben je al uitgeblust, of barst je nog van de energie en ideeen. Een ding is zeker, je bent niet meer de jongste op de werkvloer. Als je geluk hebt ben je in goede gezondheid en waarderen je collega’s je expertise. Als je minder geluk hebt gaat het op een of beide vlakken slechter. Maar je hebt nu zo’n 35 jaar werk erop zitten. Dag in, dag uit had je een dagbesteding wat voor financiele en sociale onafhankelijkheid zorgde. Sociaal gezien werd je gewaarsdeerd en maakte deel uit van een gemeenschap. Nu valt dat van de ene op de andere dag weg. Er moet dus een nieuwe balans gevonden worden. Het leven moet opnieuw worden ingericht. Er is eindelijk tijd om te doen wat je wil, maar misschien zijn de middelen er niet meer (of ze verdwijnen rap): gezondheid, geliefden.
De aftakeling - Naarmate je ouder wordt takelt het lichaam steeds verder af en wordt je voor zorg steeds afhankelijker van je omgeving. Laten we hopen dat je nu terug kan kijken op een mooi leven waarin al deze crisissen het beste van jou naar voren hebben gebracht.
Nu ik dit allemaal heb opgeschreven besef ik dat crisis bij het leven hoort, evenals een leven lang naar jezelf zoeken en balans aanbrengen. Het belangrijkste is dat je je daardoor niet laat ontmoedigen, maar gewoon alle opties bekijkt en keuzes maakt. Prioriteiten aanbrengt en doorgaat. Ik ben gek op leren, dus een leven lang leren kan niet anders dan op mijn lijf geschreven zijn.